Umowa przedwstępna jest definiowana zgodnie z art. 389 Kodeksu cywilnego jako umowa, wedle której jedna lub obie z zainteresowanych stron zobowiązują się do zawarcia określonej umowy (tzw. umowy przyrzeczonej).
Umowa przedwstępna jako taka nie musi być zawarta przed notariuszem, jednakże sporządzenie jej w formie aktu pozwala na dochodzenie swoich roszczeń na drodze sądowej, jak również pozwala ujawnić w księdze wieczystej dla danej nieruchomości roszczenie o zawarcie umowy przyrzeczonej – tym samym informacja ta jest jawna dla osób trzecich, co zapewnia dodatkową ochronę przyszłego nabywcy.
Umowa przedwstępna pozwala również odsunąć w czasie ostateczny termin podpisania docelowej umowy – np. umowy sprzedaży, która skutkuje przeniesieniem prawa własności, jeżeli z jakichś powodów nie można jej zawrzeć od razu. Najczęściej umowę przedwstępną zawiera się jeżeli kupujący stara się o kredyt bankowy na nabycie nieruchomości lub konieczne jest np. dokonanie podziału geodezyjnego działki.
Warto podkreślić, że umowa przedwstępna nie skutkuje przeniesieniem prawa własności, ale stwarza zobowiązanie do zawarcia w przyszłości umowy sprzedaży na sprecyzowanych wcześniej przez zainteresowane strony warunkach.
W umowie przedwstępnej określane są takie aspekty jak: przedmiot umowy przyrzeczonej, cena i sposób rozliczenia oraz termin zawarcia umowy przyrzeczonej.
Zazwyczaj zawierając umowę przedwstępną kupujący przekazuje sprzedającemu pewną kwotę pieniężną, którą w zależności od umowy między stronami, stanowi zadatek lub zaliczkę.
Zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.
Czym innym jest zaliczka. Jest ona również świadczeniem podlegającym zaliczeniu na poczet ceny sprzedaży, ale w każdym przypadku nie dojścia do skutku umowy przyrzeczonej podlega ona zwrotowi.
Warto pamiętać, że umowa przedwstępna może poprzedzać również inne umowy niż umowy sprzedaży. W praktyce spotyka się również przedwstępne umowy darowizny czy dożywocia.