Testament jest dokumentem, w którym osoba fizyczna rozporządza swoim majątkiem na wypadek śmierci. Stanowi czynność prawną jednostronną, która jest jednocześnie odwołalna i skuteczna dopiero po śmierci spadkodawcy. Jedną z najbezpieczniejszych form takiego dokumentu jest testament notarialny, czyli sporządzony przez notariusza w formie aktu notarialnego.
Po śmierci testatora fakt istnienia testamentu, jak i jego treść muszą zostać ujawnione. Otwarcie i ogłoszenie testamentu regulują przepisy ustawy Kodeks postępowania cywilnego z dn. 17.11.1964 roku.
Instytucja otwarcia i ogłoszenia testamentu zabezpiecza dokument i zapewnia wypełnienie ostatniej woli testatora. Oprócz tego służy poinformowaniu osób zainteresowanych o jego treści, potwierdzeniu faktu istnienia testamentu, oraz wskazaniu jego stanu i cech.
Ogłoszenie testamentu u notariusza następuje wtedy, gdy osoby zainteresowane przedłożą dowód śmierci testatora. Najczęściej będzie to akt zgonu. Dokument ten składa osoba, która ubiega się o odczytanie testamentu. Taka zasada dotyczy ogłaszania testamentu u notariusza. Jeżeli zaś testament nie był przechowywany przez notariusza lub nie został mu dostarczony, ujawnienie następuje w drodze ogłoszenia przez sąd – nawet, gdy nie wpłynie osobny wniosek od osób zainteresowanych.
Do otwarcia i ogłoszenia testamentu u notariusza wymagane są takie dokumenty, jak:
Jaki jest czas na otwarcie testamentu po śmierci?
W przepisach nie określono, po jakim czasie musi nastąpić otwarcie i ogłoszenie testamentu. Zazwyczajz chwilą śmiercispadkodawcy i po przedłożeniu dowodu zgonu, sąd lub notariusz otwiera i ogłasza treść ostatniej woli testatora.
W protokole tej czynności wymienia się: datę dokumentu i jego złożenia, dane osoby, która złożyła testament, a także opis jego stanu zewnętrznego. Za to na samym testamencie zamieszcza się wzmiankę o jego otwarciu. Ma to zapobiec zniszczeniu, uszkodzeniu lub usunięciu dokumentu. Celem takiego oznaczenia jest również wypełnienie ostatniej woli testatora.
Zgodnie z art. 646 K.p.c.: każda osoba, u której znajduje się testament, obowiązana jest złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy. Jeżeli więc testament nie był zdeponowany u notariusza i osoba, która go posiada, bezzasadnie uchyla się od jego przedłożenia do sądu spadku (czyli sądu ostatniego miejsca zamieszkania testatora), ponosi odpowiedzialność za wynikłą z tego szkodę. Sąd może nałożyć na nią grzywnę za niedopełnienie obowiązku (art. 646 § 2 k.p.c.).
W przypadku otwarcia testamentu notarialnego lub testamentu wcześniej dostarczonego notariuszowi przez osobę będącą w jego posiadaniu, obowiązek złożenia dokumentu w sądzie spoczywa właśnie na notariuszu. Musi on powiadomić o tym sąd spadku w trybie niezwłocznym. Jednocześnie jest zobligowany do przesłania odpisu protokołu z dokonanej czynności. W związku powyższym, po ogłoszeniu testamentu przez notariusza, oryginał nie jest wydawany osobom zainteresowanym.
Notariusz nie ma obowiązku informować kogokolwiek o terminie otwarcia i odczytania testamentu. Obecność osób zainteresowanych nie jest więc obowiązkowa, ale możliwa, gdyż mają prawo pojawić się na ogłoszeniu testamentu. Zazwyczaj obecna jest tylko jedna osoba – najczęściej ta, która złożyła testament u notariusza, przy czym nie musi być ona spadkobiercą.
Odczytanie testamentu u notariusza nie ma więc nic wspólnego z upublicznieniem jego treści. Stanowi czynność mającą charakter urzędowy. Potwierdza sam fakt złożenia dokumentu, a także stwierdza jego stan i cechy.
Po dokonaniu tej czynności, notariusz lub sąd spadku informują o fakcie istnienia testamentu jak największą liczbę osób zainteresowanych (w miarę możliwości). Będą to głównie: kurator spadku, wykonawca testamentu, oraz osoby, których dotyczą rozporządzenia testamentu (spadkobiercy).
Jaki jest ostateczny koszt odczytania testamentu u notariusza? Według rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej, opłata za sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego to 50 zł netto, sporządzenie protokołu dziedziczenia – 100 zł netto, aktu poświadczenia dziedziczenia testamentowego z zapisem windykacyjnym – 100 zł netto, protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu – maksymalnie 50 zł netto. Do podanych stawek należy doliczyć podatek VAT.
Sposobem na zabezpieczenie sporządzonego przez siebie testamentu jest zarejestrowanie go w NORT, czyli Notarialnym Rejestrze Testamentów. Rejestr działa od 5 października 2011 roku. Jego celem jest zminimalizowanie ryzyka, że dokument zaginie lub nie zostanie ujawniony. Ma dawać pewność, że wola testatora zostanie zrealizowana.
Co istotne, w Rejestrze nie znajduje się sama treść testamentu czy dane osobowe spadkobierców, a jedynie informacja o sporządzeniu takiego dokumentu i wskazanie, u jakiego notariusza jest przechowywany jego wypis.
Rejestracja w NORT nie wymaga żadnejopłaty i jest w pełni dobrowolna. Może dokonać jej wyłącznie notariusz, który robi to na wniosek testatora. Informacja o zarejestrowaniu testamentu jest ujawniana dopiero po śmierci testatora. W chwili zgonu może uzyskać ją każdy, bez podawania przyczyny, dla której potrzebuje takiej wiedzy.