Komu przysługuje zachowek, gdy testament pomija najbliższych

Sporządzenie testamentu u notariusza daje pewność, że wola testatora zostanie wyrażona zgodnie z prawem i z największą dokładnością. Choć spisanie ostatniej woli stanowi jedną z czynności notarialnych, to dokument ten można sporządzić również w formie zwykłej (własnoręcznej, holograficznej). Jednak gdy testament jest poświadczony przez notariusza, zdecydowanie trudniej go podważyć.

Jedną z ważniejszych kwestii jest fakt, że nawet przy przepisaniu całości majątku na jedną osobę w formie aktu notarialnego, obowiązuje tzw. prawo do zachowku. Przykładowo, zachowek po dziadkach przysługuje ich zstępnym, czyli zarówno ich wnukom, jak i dzieciom. Oprócz tego uprawnieni do zachowku są małżonek oraz – w wyjątkowych przypadkach – rodzice zmarłego.

Na czym polega to prawo i kiedy następuje przedawnienie zachowku?

Ingerencja w wolę spadkodawcy. Zachowek a testament

Zagadnienie zachowku występuje najczęściej przy dziedziczeniu testamentowym. Chodzi o sytuacje, w których spadkodawca sporządza testament i powołuje do dziedziczenia osoby spoza kręgu bliskich krewnych. Zdarza się więc, że tych ostatnich całkowicie odsuwa od dziedziczenia.

Podsumowując zachowek należy się wyłącznie pominiętej w testamencie, najbliższej rodzinie, czyli:

• Zstępnym osoby zmarłej, tj. dzieciom, a jeśli nie żyją to ich dzieciom, wnukom i prawnukom;
• Małżonkowi;
• Rodzicom – wyłącznie wtedy, gdy zostaliby powołani do spadku z ustawy. Jeżeli zmarły pozostawił dzieci, wnuki lub prawnuki, rodzice nie dochodzą do dziedziczenia.

Zachowek przysługuje każdemu uprawnionemu, jeśli nie otrzymał on należnej sobie części spadku ani wskutek dziedziczenia, ani w wyniku darowizny.

Przykładowo, gdy spadkodawca zapisał w testamencie wszystko swojej małżonce, ale nie dzieciom, to przysługuje im prawo do roszczenia o zachowek. Wówczas roszczenie to skierowane jest wobec dziedziczącej żony zmarłego.

Zachowek i testament notarialny, a darowizna

Prawo do zachowku daje więc możliwość ingerencji w wolę testatora już po jego śmierci. Stanowi szansę dla członków rodziny (którzy zostali pominięci w ostatniej woli spadkodawcy) na zmodyfikowanie rozporządzeń zawartych w testamencie. Wbrew pozorom, o zachowek mogą ubiegać się również wtedy, gdy zmarły nie pozostawił testamentu, jednak za życia dokonał darowizny i w ten sposób rozporządził swoim majątkiem.

Zachowek dla rodzeństwa lub jego dzieci

Czy możliwe jest uzyskanie zachowku dla rodzeństwa lub jego dzieci? Biorąc pod uwagę przedstawione wyżej informacje, zachowek nie należy się rodzeństwu ani jego dzieciom. Jeżeli spadkodawca umrze bezpotomnie, bracia czy siostry nie mają prawa do zachowku.

Poza tym nie przysługuje on osobom, które: zostały sądownie uznane za niegodne dziedziczenia; zrzekły się dziedziczenia albo odrzuciły spadek; zostały wydziedziczone w testamencie; a także małżonkowi wyłączonemu z dziedziczenia (czyli np. wtedy, gdy małżonkowie byli w separacji).

Ile wynosi zachowek?

Według orzecznictwa Sądu Najwyższego, obliczanie wysokości zachowku polega m.in. na:.

1. ustaleniu udziału spadkowego będącego podstawą do obliczenia zachowku,

2. ustaleniu tzw. substratu zachowku, który stanowi czysta wartość spadku (wartość wszystkich praw należących do spadku według ich stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania o zachowku pomniejszona o długi spadkowe) powiększona o darowizny podlegające zaliczeniu zgodnie z zasadami art. 994 i n. Kodeksu cywilnego,

3. pomnożeniu substratu zachowku przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku.

Według art. 991 Kodeksu cywilnego zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Wysokość zachowku będzie uzależniona od części majątku, która mogłaby przysługiwać konkretnej osobie w sytuacji dziedziczenia ustawowego. Zazwyczaj wynosi połowę, a w przypadku dzieci, małżonka, wnuków i prawnuków, oraz rodziców - 2/3 tej wartości.

Co istotne, zachowek dotyczy wyłącznie zapłaty określonej kwoty pieniężnej (a więc nie można domagać się otrzymania jakiejś rzeczy).

Zachowek: przedawnienie. Kiedy wygasa prawo do zachowku?

Zachowek – do ilu lat można go pozyskać? Według art. 1007 Kodeksu cywilnego roszczenie o zachowek wygasa po pięciu latach od ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku. W rezultacie możliwość ubiegania się o zachowek przez dzieci zmarłego, innych zstępnych, małżonka lub rodziców, wygasa po pięciu latach od chwili śmierci spadkodawcy.